Plan d'instrucziun 21

NT.4

Analisar e reflectar las transfurmaziuns da l'energia

Cumpetenza precedenta:

Las scolaras ed ils scolars san analisar furmas e transfurmaziuns d'energia.

renviaments

Fisica, chemia, biologia: furmas d'energia e transfurmaziuns d'energia

NT.4.1

Las scolaras ed ils scolars ...

san descriver proceduras, tar las qualas ina furma d'energia vegn transfurmada en in'autra furma d'energia (p.ex. combustiun d'in carburant, cellas solaras, utilisaziun dal nutriment en il corp, scarsolar da la muntogna giu, duvrar in furn, duvrar ina glisch dad LED, d'alogen u da spargn). furmas qualitativas d'energia: energia potenziala, chinetica, electrica, chemica e termica

san preschentar schematicamain transfurmaziuns d'energia a chadaina sco era nominar furmas e midaders d'energia (p.ex. energia dal moviment - generatur sco midader d'energia - energia electrica - stgaudament sco midader d'energia - energia termica). transfurmaziuns d'energia a chadaina

enconuschan la significaziun dals cunfins sistemics tar la descripziun da process da transfurmaziun d'energia.
san descriver e declerar cun agid d'exempels il princip dal mantegniment d'energia.

san chapir e descriver l'energia transfurmada per unitad da temp sco prestaziun (p.ex. prestaziun mecanica cun ir d'ina stgala si sco energia potenziala gudagnada per unitad da temp, prestaziun electrica tar il buglir aua sco energia electrica duvrada per unitad da temp).
san identifitgar e descriver la lavur sco ina da las unitads decisivas en il process da la transfurmaziun d'energia.

san calcular en differentas situaziuns l'energia potenziala, chinetica ed electrica (p.ex. craps da differents pais vegnan auzads sin differentas autezzas, apparats electrics vegnan laschads ir differentamain ditg).
san calcular ina prestaziun mecanica ed electrica.

san identifitgar e descriver transfurmaziuns d'energia sco talas en sistems vivents. fotosintesa, respiraziun da las cellas